Τι είναι το μικροβίωμα μας – και γιατί να με νοιάζει εμένα;

Τι είναι το μικροβίωμα – είναι «καλά» βακτήρια, και όσο πιο πολλά έχουμε, τόσο πιο καλά θα είμαστε;

Ο όρος «μικροβίωμα» χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τον Joshua Lederberg (Αμερικανός νομπελίστας).

Το μικροβίωμα είναι το άθροισμα όλων των μικροοργανισμών (κυρίως βακτηρίων, αλλά και ιών και μυκήτων) που ζουν μέσα και πάνω στο σώμα μας.

Μέχρι στιγμής, η επιστήμη έχει αναγνωρίσει ΜΟΝΟ το 1% από αυτούς τους μικροοργανισμούς – πράγμα που σημαίνει ότι το 99% των βακτηριδίων μας δεν έχουν ακόμη αναγνωριστεί ή εξεταστεί περαιτέρω!

(φανταστείτε πόσο άσχετοι είμαστε ακόμα – ο κύριος λόγος που συμβαίνει αυτό είναι πως τα περισσότερα από αυτά τα βακτήρια ζουν στο έντερο σε περιβάλλον χωρίς οξυγόνο (αναερόβιο) που είναι δύσκολο να αναπαραχθεί υπό εργαστηριακές συνθήκες οπότε, απλά, ακόμα δεν ξέρουμε σχεδόν τίποτα για αυτά)

Κάθε ανθρώπινο σώμα φιλοξενεί περίπου 1,5 κιλά βακτηρία!

Από την άποψη των βακτηρίων λοιπόν, το σώμα μας είναι ένας τεράστιος κόσμος με με διαφορετικά οικοσυστήματα – «ξενοδοχεία». Τα διαφορετικά βακτήρια που ζουν στο εκάστοτε «ξενοδοχείο» είναι καλά προσαρμοσμένα στο περιβάλλον τους, είτε αυτό είναι στόμα, στο δέρμα, στο έντερο ή στην περιοχή των γεννητικών οργάνων.

Σύμφωνα με μια μελέτη του 2014 (περιοδικό Science, Lax S et al., 08/2014), κάθε οικογένεια έχει ένα σταθερό και μοναδικό μικροβίωμα, που πάει μαζί μας όπου και αν πάμε. Αυτό το οικογενειακό μικροβίωμα (δηλαδή η δική μας οικογενειακή συλλογή βακτηριακών πληθυσμών) είναι τόσο μοναδικό όσο το DNA μας και στο μέλλον θα χρησιμοποιείται και από την αστυνομία σαν στοιχείο.

Φανταστείτε πως μετά από περίπου 24 ώρες σε ένα νέο σπίτι, το νέο μικροβίωμα του σπιτιού που μόλις κατοικήσαμε είναι ίδιο με αυτό στο σπίτι από το οποίο ήρθαμε. Εμένα μου φαίνεται πραγματικά απίστευτο!

Έχουμε διαφορετικές ομάδες βακτηρίων:

1. Συμβιωτικά («καλά») βακτήρια που είναι χρήσιμα σε μας

2. Παθογόνα («κακά») βακτήρια που μπορούν να μας βλάψουν όταν το ανοσοποιητικό μας σύστημα δεν είναι αρκετά ισχυρό

3. Συνοδευτικά («ουδέτερα») βακτήρια, τα οποία μπορεί να είναι ευεργετικά ή επιβλαβή ανάλογα με τις συνθήκες

Γιατί διαβάζουμε αυτόν τον καιρό συνέχεια για τα προβιοτικά και τα πρεβιοτικά;

Τι είναι δηλαδή, απλά μια καινούρια μόδα;

Μέχρι πριν λίγα χρόνια, η λέξη «βακτήριο» σήμαινε κάτι το κακό, είχαμε όλοι την αντίληψη πως πρέπει με καθαριότητα και απολύμανση (και αντιβιοτικά) να προστατευόμαστε από τα βακτήρια. Τα τελευταία χρόνια όμως, οι έρευνες δείχνουν όλο και περισσότερο πως αυτό ήταν μια λανθασμένη και υπεραπλουστευμένη αντίληψη της πραγματικότητας και του ρόλου που παίζουν τα βακτήρια στη ζωή και στην υγεία μας.

Αρκετές έρευνες έδειξαν πως το μικροβίωμα επηρεάζει τον μεταβολισμό των λιπών και των υδατανθράκων, που με τη σειρά του, έχει μια σημαντική επιρροή στο βάρος του σώματός μας.

Το ανοσοποιητικό μας σύστημα φαίνεται επίσης να συνδέεται με το μικροβίωμα με έναν περίπλοκο και όχι πλήρως κατανοητό τρόπο.

Ίσως το μικροβίωμα και οι αλλαγές του να είναι ο συνδετικός κρίκος που εξηγεί πολλές «σύγχρονες» ασθένειες, όπως ο ρευματισμός, ο διαβήτης, η παχυσαρκία, οι χρόνιες εντερικές λοιμώξεις ή ακόμα και η κατάθλιψη.

Οι πολυάριθμες υπάρχουσες μελέτες, δυστυχώς, μας λένε απλά και μόνο πως υπάρχει αυτή η σχέση: δηλαδή πως ένα άτομο με π.χ. κατάθλιψη έχει πολύ διαφορετικό μικροβίωμα από ένα υγιές άτομο.

Δεν υπάρχουν ακόμη ξεκάθαρες αποδείξεις και έτσι είναι λίγο σαν την κότα και τ’ αυγό: δεν ξέρουμε αν το μικροβίωμα αλλάζει σαν συνέπεια μιας ασθένειας ή αν η ασθένεια οφείλεται σε αλλαγές στα φυσιολογικά βακτήριά μας.

Μικροβίωμα και θηλασμός – πώς δημιουργείται το μικροβίωμα;

Το μικροβίωμά μας αρχίζει να αναπτύσσεται αμέσως μόλις γεννηθούμε.

Στο μωράκι που μόλις γεννήθηκε, ο πεπτικός σωλήνας του νεογέννητου εξακολουθεί να είναι στείρος – δηλαδή δεν περιέχει ακόμη μικροοργανισμούς στα πρώτα δευτερόλεπτα της ζωής. Τα πρώτα βακτηρίδια που εγκαθίστανται στο έντερο του νεογέννητου, στην πραγματικότητα προέρχονται από την κύστη και τον κόλπο της μητέρας, αν το μωρό γεννηθεί με φυσιολογικό τοκετό.

Όταν το μωρό γεννιέται με καισαρική τομή, τα πρώτα βακτήρια που που θα εγκατασταθούν στο δέρμα του προέρχονται από το δέρμα της μητέρας του. Αυτό σημαίνει ότι τα καισαρικά βρέφη αρχίζουν τη ζωή τους με πολύ λιγότερα και διαφορετικά βακτήρια από τα μωρά που προήλθαν από κολπικό/φυσιολογικό τοκετό.

Τις πρώτες εβδομάδες και μήνες της ζωής του, το νεογέννητο παίρνει συνεχώς βακτήρια από τη μητέρα μέσω του μητρικού γάλακτος και της επαφής με το δέρμα.

Άλλοι σημαντικοί παράγοντες εκτός από το είδος της γέννησης που επηρεάζουν την ποιότητα και την ποικιλομορφία των «κατοικίδιων» βακτηρίων μας είναι ο τρόπος ζωής και η διατροφή μας.

Σύγχρονη θεραπεία για χρόνιες ασθένειες

Αυτά που διαβάσατε δεν είναι μόνο …αερολογίες.

Χρησιμοποιούνται ήδη πρακτικά στη μέθοδο που ονομάζουμε “μεταμόσχευση κοπράνων“. Ενώ αυτό μπορεί να μην ακούγεται ιδιαίτερα νόστιμο , χρησιμοποιείται για τη θεραπεία οξέων εντερικών λοιμώξεων που προκαλούνται από το βακτήριο Clostidium difficile και είναι επιτυχής σε πάνω από το 90% των περιπτώσεων!

Γίνεται ως εξής: βάζουν ένα σωληνάκι στο έντερο του ασθενούς (εννοείται από τον ποπό). Μέσω αυτού του σωλήνα, ο ασθενής παίρνει εντερικά βακτηρίδια από ένα υγιές άτομο, τα οποία στη συνέχεια εγκαθίστανται και πολλαπλασιάζονται.

Η ελκώδης κολίτιδα (μια χρόνια εντερική λοίμωξη) έχει επίσης αντιμετωπιστεί επιτυχώς με αυτή τη μέθοδο και ειδικά για αυτήν την ασθένεια θεωρώ πως είναι ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ελπιδοφόρα, αφού τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται έχουν ένα κάρο παρενέργειες, και …δεν λύνουν το πρόβλημα.

Μόνο τα …νεκρά βακτήρια είναι καλά βακτήρια;

Η χρήση απολυμαντικών χημικών για την καθαριότητα άρχισε στα νοσοκομεία, όπου η απολύμανση είχε βεβαίως νόημα και ήταν πολύ σημαντική. Εκείνη την εποχή, μόνο στα νοσοκομεία γινόταν απολύμανση.

Αργότερα όμως διατέθηκαν στο εμπόριο τα απολυμαντικά και για τον μέσο καταναλωτή – εσένα και εμένα. Σαν αποτέλεσμα, απολυμαντικά καθαριστικά όπως η χλωρίνη φτάνουν εκεί που δεν ανήκουν – στο σπίτι μας. Σήμερα, δυστυχώς πολλοί άνθρωποι έχουν φτάσει να ταυτίζουν την καθαριότητα με τη μυρωδιά της χλωρίνης. Κάποιοι την χρησιμοποιούν και στο πλύσιμο των πιάτων.

Τώρα, δεν αμφιβάλλω καθόλου πως η χλωρίνη καθαρίζει καλά… καθαρίζει πολύ, πολύ καλά.

Αλλά σκοτώνει αποτελεσματικότατα και όποια βακτήρια ζουν φυσιολογικά στις επιφάνειες του σπιτιού μας, και φροντίζουν για ένα υγιές ισορροπημένο μικροβιακό περιβάλλον.

Διατροφή και μικρόβια

Το ίδιο ισχύει και για τη διατροφή μας. Τα τρόφιμά μας άλλαξαν ριζικά τα τελευταία 100 χρόνια. Εκείνη την εποχή, τρώγαμε τα πράγματα πάνω-κάτω απευθείας από τη γη (ξεπλυμένα ή/και μαγειρεμένα). Τώρα δεν είναι μόνο ξεφλουδισμένα και μαγειρεμένα, αλλά και παστεριωμένα, ομογενοποιημένα και ακτινοβολημένα για να σκοτώσουν ακόμα και το τελευταίο κατακαημένο μικρό βακτήριο.

Όταν ήμουν παιδί, οι ντομάτες σάπιζαν στην κουζίνα μετά από λίγες μέρες, το γάλα ξίνιζε και το ψωμί μούχλιαζε σε 3-4 μέρες το πολύ. Σήμερα, όλα αυτά τα τρόφιμα διατηρούνται εβδομάδες ολόκληρες, σαν «μούμιες» στο ψυγείο μας.

Στις μέρες μας, προσπαθούμε σκληρά να σκοτώσουμε όσο το δυνατόν περισσότερα βακτήρια μέσα και γύρω μας.

Τα «όπλα μας» στον πόλεμο κατά των βακτηρίων είναι αντιβιοτικά, απολυμαντικά και τρόφιμα με χαμηλή θρεπτική αξία.

Ο τρόπος ζωής μας κάνει τα πράγματα ακόμη πιο δύσκολα και δεν επιτρέπει μεγάλη επαφή με το περιβάλλον μας. Σπάνια ερχόμαστε σε επαφή με ζώα ή με τη γη και ακόμα και τότε, συχνά φοράμε γάντια ή πλένουμε τα χέρια μας αμέσως μετά.

Νομίζω πως έχουμε αρχίσει να καταλαβαίνουμε πόσο αφύσικο είναι αυτό – γιατί πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας πάντα πριν το φαγητό, αν δεν είναι αληθινά βρώμικα ή δεν έχουμε πάει στην τουαλέτα;

Επιστροφή στη φύση, επιστροφή στο παρελθόν; Πώς δηλαδή;

Πρώτον, νομίζω πως πρέπει να αλλάξουμε λίγο νοοτροπία, σωστά;

• Ζήστε και ελάτε σε επαφή με το περιβάλλον – χωρίς φόβο, και ενθαρρύνετε και τα παιδιά σας! Μην τα κυνηγάτε συνέχεια να πλύνουν τα χέρια τους αν δεν είναι αληθινά βρώμικα ή αν δεν έχουν μόλις κάνει κακά.

• Εργαστείτε με γυμνά χέρια στον κήπο, όσο μικρός και αν είναι. Και μια ζαρντινιέρα είναι κήπος με ζωή!

• Περπατήστε λίγο ξυπόλητοι και κρατήστε ένα κατοικίδιο ζώο.

• Αντισταθείτε στην ανάγκη να πλένετε και να απολυμαίνετε συνεχώς τα χέρια σας ή τουλάχιστον να βρείτε ένα ήπιο σαπούνι σε φυσική βάση. Τα παιδιά σας θα πρέπει επίσης να μπορούν να παίξουν στα χώματα, χωρίς να τους φωνάζουμε επειδή λερώθηκαν. Αυτό προωθεί την υγεία τους- και τη δική σας!

• Συνηθίζετε να τρώτε τακτικά προβιοτικά τρόφιμα (κεφ. 4 σε αυτήν τη σελίδα) που υποστηρίζουν το μικροβίωμά μας

• Μπορείτε επίσης να προσπαθήσετε να εξαλείψετε ή τουλάχιστον να μειώσετε σημαντικά τα επεξεργασμένα τρόφιμα από το μενού σας. Σκέφτομαι εδώ π.χ. το αφράτο κατάλευκο «ψωμί» του τοστ, τυλιγμένο σε πλαστικό που περιέχει πρακτικά μόνο άμυλο και αέρα! Επιλέξτε κάτι πιο φυσικό, έστω ψωμί του τοστ ολικής άλεσης από το φούρνο. Κάθε μικρή αλλαγή μετράει!

• Τέλος, μια λέξη για τα αντιβιοτικά – σας παρακαλώ θερμά να παίρνετε αντιβιοτικά μόνο εάν είναι απολύτως απαραίτητο. Τα αντιβιοτικά είναι πολύ λιγότερο απαραίτητα από ότι θέλουμε να πιστεύουμε. Ένα αντιβιοτικό ευρέος φάσματος (αυτά δίνονται συνήθως στα παιδιά) σκοτώνει εκατοντάδες χιλιάδες βακτήρια στο σώμα σας.

Τι θα ήθελα να θυμάστε σήμερα;

1. Εμείς και το μικροβίωμά μας δεν είμαστε εχθροί. Σχεδόν πάντα έχουμε μια αμοιβαία ωφέλιμη σχέση συμβίωσης – κάπως σαν έναν καλό γάμο!

2. Η σύγχρονη διατροφή και ο τρόπος ζωής μας αλλάζουν το μικροβίωμά μας και μπορεί να προκαλέσουν χρόνιες, δύσκολες στη θεραπεία ασθένειες.

3. Ας επικεντρωθούμε στο 99% των καλών βακτηρίων: μην πλένετε συνέχεια τα χέρια σας, προς Θεού μην απολυμαίνετε το σπίτι με χλωρίνες (άντε, μάξιμουμ την λεκάνη της τουαλέτας…), και φιλοξενήστε ένα ζωάκι!

4. Εμπιστευθείτε τη Φύση και περάστε περισσότερο χρόνο στις βρώμικες αλλά υγιείς σφαίρες της, αντί να πηγαίνετε σε ένα εμπορικό κέντρο!

5. Για τα τρόφιμα, όσο γίνεται επιλέγετε φρέσκα και βιολογικά, που δεν έχουν πνιγεί στο φάρμακο. Τα νωπά, μη επεξεργασμένα τρόφιμα υπερτερούν απείρως της συσκευασμένης πίτσας, του παστεριωμένου τυριού κλπ.

6. Πριν δώσετε ένα αντιβιοτικό, σκεφτείτε αν αξίζει η ζημιά που θα κάνει στο μικροβίωμα του παιδιού.